Το μεροκάματο της Κυριακής

Όταν πριν από λίγα χρόνια θεσμοθετήθηκε το ενιαίο ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων, η Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδος ήταν κάθετα αντίθετη. Της ΓΣΒΕΕ προΐστατο τότε ένας ζαχαροπλάστης, ο οποίος ο ίδιος λειτουργούσε το κατάστημά του σε καθεστώς πλήρως απελευθερωμένου ωραρίου, συμπεριλαμβανομένων Κυριακών, αργιών, εορτών και βραδινών ωρών. Αλλά δεν ήθελε να μπορούν να κάνουν το ίδιο και τα άλλα καταστήματα.

Ο νέος νόμος του τότε υφυπουργού εμπορίου Γιάννη Παπαθανασίου (ν. 3377/2005) δεν όρισε νέο ωράριο, απλά αφαίρεσε από τις περιφέρειες τη δυνατότητα να περιορίζουν το ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων περισσότερο από τα όρια που έθετε ο ισχύων νόμος. Τους έδωσε αντιθέτως τη δυνατότητα να το διευρύνουν περαιτέρω. Δηλαδή, ήδη υπήρχε η δυνατότητα να λειτουργούν τα καταστήματα από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το βράδυ κάθε μέρα πλην Κυριακής, αλλά οι περιφέρειες είχαν και ασκούσαν το δικαίωμα να περιορίζουν τις πραγματικές ώρες ανοίγματος (π.χ. να ορίζουν υποχρεωτική μεσημεριανή παύση).

Το ενιαίο ωράριο θεσμοθετήθηκε και όσα καταστήματα έκριναν ότι τους συμφέρει το υιοθέτησαν. Σήμερα υπάρχουν καταστήματα αλυσίδων που σε ορισμένες περιοχές παραμένουν ανοικτά λιγότερο χρόνο από ό,τι σε περιοχές όπου η κίνηση είναι μεγαλύτερη. Αυτό είναι και το βασικό επιχείρημα υπέρ της λειτουργίας τις Κυριακές: το άνοιγμα θα είναι προαιρετικό. Κανείς δεν θα υποχρεώνει κανέναν να ανοίξει αν κρίνει ότι δεν τον συμφέρει. Θα μπορεί όμως να ανοίξει αν θεωρεί ότι αυτό θα είναι επικερδές για την επιχείρηση.

Φαίνεται ότι το υπουργείο Ανάπτυξης προκρίνει την ιδέα να επιτρέψει μεν το άνοιγμα τις Κυριακές, αλλά να επαναφέρει την πρόβλεψη να μπορούν και πάλι οι περιφέρειες να το περιορίζουν, έστω και μόνο για την Κυριακή. Με τον τρόπο αυτόν κινδυνεύουμε να καταλήξουμε σε ακόμα πιο περιορισμένη λειτουργία, καθώς πλέον θα μπορεί να απαγορεύεται με απόφαση του περιφερειάρχη το άνοιγμα ακόμα και στις τουριστικές περιοχές (δεν έχω αμφιβολία ότι κάποιοι θα το κάνουν), όπου η Κυριακή εδώ και πολλά χρόνια είναι μια μέρα όπως οι άλλες (με το προεδρικό διάταγμα 327/1992).

Στο σχέδιο του νόμου που συζητείται, προβλέπεται επίσης ότι θα απαγορεύεται το άνοιγμα των μεγάλων καταστημάτων και αυτών που ανήκουν σε αλυσίδες, ως ένα μέτρο προστασίας των μικρομεσαίων. Αυτό, αν περάσει η πρόβλεψη για τις περιφέρειες, θα έχει ως άμεσο αποτέλεσμα να κλείσουν τα μεγάλα καταστήματα που σήμερα παραμένουν ανοικτά τις Κυριακές στις τουριστικές περιοχές (στη Γλυφάδα για παράδειγμα υπάρχει ανοικτό σουπερμάρκετ).

Ωστόσο, αδίκως θεωρείται ότι ο καταναλωτής θα επιλέγει το μεγάλο κατάστημα λόγω ωραρίου – εξάλλου σήμερα οι ώρες λειτουργίας μικρών και μεγάλων είναι κοινές. Αυτό συμβαίνει έτσι κι αλλιώς, και σε χώρες με ισχυρούς περιορισμούς, επειδή ο πελάτης βρίσκει στο μεγάλο κατάστημα, που έχει οικονομίες κλίμακας και μεγαλύτερη παραγωγικότητα, καλύτερες τιμές και μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων.

Ο πελάτης δεν θα ψωνίσει από το συνοικιακό κατάστημα την Κυριακή επειδή το εμπορικό κέντρο θα είναι κλειστό, δεν θα αλλάξει τις συνήθειές του επειδή με τεχνητό τρόπο θα προσπαθήσουμε να τον πιέσουμε. Θα ψωνίσει από το συνοικιακό κατάστημα αν αυτό προσφέρει κάποια υπεραξία, όπως για παράδειγμα καλύτερο προϊόν, όχι μαζικό, και προσωποποιημένη εξυπηρέτηση – και σήμερα αυτό ακριβώς κάνει όταν αγοράζει γάλα στις δέκα το βράδυ από το παντοπωλείο, σε τιμή ακριβότερη από ό,τι στο σουπερμάρκετ.

Οι μικροί καταστηματάρχες πρέπει και μπορούν να προστατευθούν με την άρση διαφόρων διοικητικών δυσκολιών που σήμερα αντιμετωπίζουν για την έναρξη της δραστηριότητάς τους και κυρίως κατά τη λειτουργία τους (γραφειοκρατικές διαδικασίες, υπέρογκη φορολογία, εργασιακές αγκυλώσεις, μεταξύ άλλων) και με τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση.

Επίσης, σημαντική προστασία είναι ο περιορισμός των αδειών λειτουργίας πολυκαταστημάτων και μεγάλων εμπορικών κέντρων, ειδικά στα κέντρα των πόλεων - το τελευταίο περιορίζει βέβαια τις επιλογές των καταναλωτών - με προσοχή όμως, ώστε να μην ευνοούνται καταχρηστικά όσα ήδη λειτουργούν. Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας δημιουργήθηκαν πολλά μεγάλα εμπορικά κέντρα χωρίς να ληφθεί υπ’ όψιν αυτή η παράμετρος.

Επιπροσθέτως, η λειτουργία των μεγάλων καταστημάτων, αυτών δηλαδή που λειτουργούν με υπαλλήλους και όχι των μικρών που λειτουργούν με τον ιδιοκτήτη ή με μέλη της οικογένειάς του, είναι αυτή που θα βοηθήσει άμεσα και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Άνθρωποι που σήμερα δεν εργάζονται καθόλου, θα μπορέσουν να βρουν δουλειά. Να αποκτήσουν κάποιο εισόδημα και να βγουν από την επώδυνη ανεργία. Σε μία χώρα με ανεργία 27%, αυτό θα έπρεπε από μόνο του να είναι ικανό επιχείρημα.

Ανησυχούν πολλοί ότι θα εξαναγκάζονται οι πωλητές να εργάζονται τις Κυριακές, κατά παράβαση του ωραρίου τους. Ο κίνδυνος ίσως είναι υπαρκτός, αλλά δεν είναι επιχείρημα κατά του ανοίγματος. Θα έπρεπε να απαιτούμε την καλύτερη λειτουργία των κρατικών ελεγκτικών μηχανισμών. Ωστόσο, να σημειώσουμε ότι παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας γίνονται κυρίως από μικρομεσαίες επιχειρήσεις που απασχολούν λίγους εργαζόμενους (όπως προκύπτει από πρόσφατη ανακοίνωση του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας) και όχι από μεγάλες με πολλούς υπαλλήλους.

Σε κάθε περίπτωση, είναι ανήθικο να λέμε στον άνεργο ότι απαγορεύουμε μία διέξοδο στο οξύτατο πρόβλημά του για να προστατέψουμε κάποιους που φοβούνται τον ανταγωνισμό, ή επειδή δεν έχουμε εμπιστοσύνη στους θεσμοθετημένους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Να δουλέψουν θέλουν οι άνθρωποι!

Τέλος, εκκωφαντικά σιωπηλοί στην όλη συζήτηση είναι οι καταναλωτές και ιδίως οι εργαζόμενοι γονείς, που δεν εκπροσωπούνται από κανένα συλλογικό όργανο για να κάνουν «θόρυβο». Αυτοί μαζί με τους ανέργους θα είναι που θα έχουν όφελος από το προαιρετικό κυριακάτικο άνοιγμα. Η εργαζόμενη μητέρα που τρέχει να τα προλάβει όλα το πρωινό του Σαββάτου. Ο άνεργος νέος που βλέπει το μέλλον μαύρο και χωρίς προοπτική. Η φοιτήτρια που εν μέσω διαβασμάτων, φιλότιμα θα ήθελε να έχει και μία δουλειά μειωμένου ωραρίου για να συνεισφέρει στα προσωπικά της έξοδα, που σήμερα καλύπτουν οι γονείς της.

Δεν θα ασχοληθώ με τις ενστάσεις της εκκλησίας, διότι θεωρώ ότι δεν της πέφτει λόγος. Μπορεί αν θέλει να μεταφέρει τον εκκλησιασμό το βράδυ και να προσεύχεται για τη μείωση της ανεργίας.

Επίσης, θεωρώ ανυπόστατα τα επιχειρήματα ότι ο καταναλωτής δεν έχει να ψωνίσει, ή το αντίθετο, ότι πρέπει να προστατεύεται να μην ψωνίζει πολύ. Καταρχήν, κανείς δεν θα υποχρεώνει κανέναν να ψωνίσει σώνει και καλά επειδή να μαγαζιά θα είναι ανοικτά. Μπορεί αν θέλει να μείνει όλη την ημέρα στο σπίτι του και να φάει σε ένα μεγάλο τραπέζι με όλη την οικογένεια. Κάποιος άλλος όμως θα είναι ευγνώμων που με το μεροκάματο της Κυριακής θα μπορεί τα ταΐσει τη δική του οικογένεια. Κυρίως όμως, πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στον καταναλωτή να κρίνει πόσο μπορεί να ξοδέψει, όπως και στον επιχειρηματία να υπολογίσει το κόστος και το κέρδος από τη λειτουργία. Τους έχουμε εμπιστοσύνη να εκλέγουν κυβέρνηση. Η ελευθερία έρχεται με ευθύνη, προφανώς.

Κλείνοντας, δεν έχει σημασία και τι κάνουν οι άλλες χώρες. Κάποτε, κάποια χώρα ήταν η πρώτη που ήρε τους περιορισμούς στο ωράριο. Πολλά χρόνια μετά, καιρός είναι να ακολουθήσουμε κι εμείς.

(Σημ. Άντλησα κάποια στοιχεία από το βιβλίο “Understanding the crisis in Greece: fromboom to bust”, των Michael Mitsopoulos και Theodore Pelagidis, Palgrave Macmillan, revised edition 2012).