Γιατί λείπουν οι γυναίκες από τον δημόσιο διάλογο για την «ανάπτυξη»;

Η αύξηση της απασχόλησης των γυναικών στα επίπεδα των εταίρων μας την Ευρώπη είναι κλειδί για την ανάπτυξη της χώρας αλλά κανείς δεν μιλά γι αυτό!

Το πρόβλημα της απασχόλησης δεν μετριέται μόνο με τους δείκτες ανεργίας, τους οποίους συνηθίζουμε να κοιτάμε και που έχουν φτάσει σε επίπεδα δυσθεώρητα. Μετριέται και με το ποσοστό των ανθρώπων σε ηλικία κατάλληλη για εργασία (μέχρι 65 ετών) που όντως βρίσκονται στην αγορά, είτε ως εργαζόμενοι, είτε ως άνεργοι σε αναζήτηση εργασίας. Στις οικονομικά ισχυρές χώρες, αυτό το ποσοστό αγγίζει ή ξεπερνά το 70% του ενεργού πληθυσμού (Γερμανία: 74%, Καναδάς 72,3%, Δανία 73%, ΗΠΑ 68,2%, με στοιχεία του ΟΟΣΑ για το τρίτο τρίμηνο του 2014). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 ανέρχεται στο 65,1%, αλλά στην Ελλάδα είναι μόλις 49,7%. Μόνο ένας στους δύο! Η κατάσταση αυτή συγκρίνεται μόνο με την Τουρκία (49,2%) – όλες οι άλλες χώρες μέλη του ΟΟΣΑ, συμπεριλαμβανομένων αυτών που πέρασαν κρίση και μνημόνια και έχουν υψηλά ποσοστά ανεργίας, όπως π.χ. η Ισπανία (56%), βρίσκονται πολύ υψηλότερα.

Γιατί οι παιδικοί σταθμοί κλείνουν τον Αύγουστο;

Οι δημοτικοί παιδικοί σταθμοί στη χώρα μας λειτουργούν με τους εξής περιορισμούς:

1. Μένουν ανοικτοί έντεκα (μερικές φορές μόνο δέκα) μήνες τον χρόνο - κλείνουν όλον τον Αύγουστο. 
2. Κλείνουν τις "σχολικές διακοπές", και, κυρίως, πολλές συνεχόμενες μέρες κάθε Πάσχα και Χριστούγεννα. Συνολικά, σχεδόν δύο ολόκληρους μήνες το χρόνο είναι κλειστοί - ποιος εργαζόμενος όμως έχει τη δυνατότητα να παίρνει δυο μήνες άδεια; 
3. Πολλοί δέχονται παιδάκια αφού έχουν αφήσει την πάνα, δηλαδή πολλές φορές μετά τα τρία τους χρόνια. Αυτή η απαίτηση είναι παράτυπη, αλλά απολύτως υπαρκτή. 
4. Δέχονται παιδάκια με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, τον Σεπτέμβριο. Αν ένα παιδάκι είναι πολύ μικρό τον Σεπτέμβριο αλλά μπορεί μετά το Πάσχα, ή πολύ απλά αφήσει την πάνα τον Δεκέμβριο, έχασε, οι γονείς θα πρέπει να περιμένουν το επόμενο σχολικό έτος. 
5. Λειτουργούν από τις οκτώ το πρωί μέχρι τις τέσσερις το αργότερο. Μάλιστα, πολλές φορές απαιτούν να παραλαμβάνουν οι γονείς τα παιδιά ένα τέταρτο νωρίτερα, διότι στις τέσσερις λήγει το ωράριο. 

Το μεροκάματο της Κυριακής

Όταν πριν από λίγα χρόνια θεσμοθετήθηκε το ενιαίο ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων, η Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδος ήταν κάθετα αντίθετη. Της ΓΣΒΕΕ προΐστατο τότε ένας ζαχαροπλάστης, ο οποίος ο ίδιος λειτουργούσε το κατάστημά του σε καθεστώς πλήρως απελευθερωμένου ωραρίου, συμπεριλαμβανομένων Κυριακών, αργιών, εορτών και βραδινών ωρών. Αλλά δεν ήθελε να μπορούν να κάνουν το ίδιο και τα άλλα καταστήματα.

Αξιοπρεπής Βασική Εθνική Σύνταξη για όλους

Σύμφωνα με την έκθεση της ΤτΕ για τη νομισματική πολιτική που δημοσιοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, το ποσοστό αναπλήρωσης του εισοδήματος στη σύνταξη θα πέσει, το διάστημα 2020-2060 στο 48,5% κατά μέσο όρο, έναντι 95,7% (το υψηλότερο στον ΟΟΣΑ!) που ήταν μέχρι το 2010. Αυτό σημαίνει ότι, «ελλείψει άλλων πηγών εισοδήµατος, το µειωµένο ποσοστό αναπλήρωσης του πρώτου πυλώνα θα οδηγεί κάτω από το όριο της σχετικής ένδειας όσους κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου λάµβαναν µέχρι και 1,2 φορές το διάµεσο εισόδηµα». Δεδομένης της πολύ σημαντικής μείωσης του βασικού και του μέσου μισθού, οι περισσότεροι συνταξιούχοι θα ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας. 

Οι κρατήσεις για τη σύνταξη παραμένουν εξαιρετικά υψηλές, το ίδιο και η φορολογία, το προσδοκώμενο όμως εισόδημα κατά τη συνταξιοδότηση έχει περιοριστεί στο ελάχιστο. Προφανώς μόνο κατ' ευφημισμό είναι κρατήσεις για σύνταξη. Θα έπρεπε ευθέως να ειπωθεί ότι ένα μικρό μέρος αυτών στηρίζουν το ασφαλιστικό, ενώ το μεγαλύτερο μέρος κατευθύνεται, όπως ακριβώς και τα έσοδα από τη φορολογία, στη διατήρηση του πελατειακού κράτους. Η κυβέρνηση δεν λέει το προφανές: οι συνταξιοδοτικές κρατήσεις είναι φορολογία.

Για αντιστάθμισμα, η έκθεση προτείνει την «αξιοποίηση της επαγγελματικής και ιδιωτικής ασφάλισης» - δεν μας λέει όμως με τι χρήματα θα πρέπει να την πληρώσουν οι εργαζόμενοι και οι άνεργοι. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η πρόταση της Δράσης για κατάργηση των εισφορών εργοδότη και εργαζομένου και σύνταξη για όλους στα 67 από τον προϋπολογισμό είναι εξαιρετικά επίκαιρη. Με τις σημερινές δυνατότητες του προϋπολογισμού, η σύνταξη αυτή θα έφτανε τα 700 ευρώ, θα ήταν δηλαδή σχεδόν διπλάσια από τις τρέχουσες αγροτικές συντάξεις και αρκετά μεγαλύτερη από την πλειονότητα των συντάξεων.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα αυτής της πρότασης; Αυτομάτως, αυξάνεται το διαθέσιμο εισόδημα του εργαζομένου κατά 20% και μειώνονται οι δαπάνες του εργοδότη κατά 22% για τους ασφαλισμένους του ΙΚΑ – υπάρχουν φυσικά διαφοροποιήσεις ανάλογα με το ταμείο, την αρχαιότητα του ασφαλισμένου, κλπ, ενώ σε άλλα ταμεία η αύξηση, δεδομένου ότι οι κρατήσεις δεν είναι αναλογικές του εισοδήματος, μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη ή μικρότερη. Το επί πλέον αυτό εισόδημα μπορεί να διοχετευθεί όπου επιθυμεί αυτός που το λαμβάνει: ο εργαζόμενος θα μπορεί αν θέλει να αγοράσει ένα ιδιωτικό συνταξιοδοτικό συμβόλαιο. Ο εργοδότης μπορεί να επενδύσει για την ανάπτυξη της επιχείρησής του, να αυξήσει τον μισθό του υπαλλήλου ή να προσλάβει και κάποιον καινούριο. Και πάντως, σημαντικό μέρος των χρημάτων αυτών θα κατευθυνθεί στην αγορά – το πολυπόθητο «να πέσουν χρήματα στην αγορά» που εναγωνίως ψάχνουμε.

Η κατάργηση των εισφορών οδηγεί επίσης σε σημαντική μείωση του γραφειοκρατικού κόστους για τις επιχειρήσεις και των δαπανών για το δημόσιο (μισθοδοσία υπαλλήλων, ενοίκια κτιρίων, καθημερινά έξοδα λειτουργίας). Η πρόταση όμως έχει κυρίως ένα άλλο, εξαιρετικά σημαντικό πλεονέκτημα: δημιουργεί ένα δίχτυ προστασίας για όλους, ακόμα και για τους ανθρώπους που δεν έχουν δουλέψει καθόλου: το πραγματικό κοινωνικό κράτος δεν αφήνει στην τύχη τους τα πιο αδύναμα μέλη της κοινωνίας και δεν έχει τιμωρητικό χαρακτήρα. Σήμερα, το κοινωνικό κράτος στη χώρα μας σπαταλά πόρους για διάφορα επιδόματα και προγράμματα στήριξης χωρίς σαφή κριτήρια ένταξης, ενώ χιλιάδες συνταξιούχοι λαμβάνουν συντάξεις προσβλητικά χαμηλές. Άλλοι συνάνθρωποί μας δεν καταφέρνουν να συμπληρώσουν τις απαραίτητες εισφορές λόγω μακροχρόνιας ανεργίας. Η αντιμετώπιση αυτών των καταστάσεων πρέπει να είναι προτεραιότητα.

Η πρόταση της Δράσης διαφέρει σημαντικά από την βασική σύνταξη που ήδη ψήφισε η κυβέρνηση με το νέο ασφαλιστικό και θα εφαρμοστεί από το 2015. Αυτή θα είναι αρχικά 360 ευρώ, με το υπόλοιπο ποσό - αν προκύπτει - να υπολογίζεται βάσει συντελεστών. Στην περίπτωση αυτή δεν καταργούνται οι εισφορές, δεν μειώνεται η γραφειοκρατία για τις επιχειρήσεις και διατηρούνται τα ταμεία. Δεν αυξάνεται το διαθέσιμο εισόδημα για κανέναν. Κυρίως, δεν καλύπτονται όλοι οι πολίτες. Η βασική σύνταξη έτσι όπως έχει θεσπιστεί παρουσιάζει σημαντικά μειονεκτήματα και αδικεί τους ασφαλισμένους.

Μπορούμε και χρειάζεται να προωθήσουμε τη σταδιακή εφαρμογή της πρότασης της Δράσης για μια αξιοπρεπή Βασική Εθνική Σύνταξη για όλους. Πρέπει να επεξεργαστούμε τις λεπτομέρειες της εφαρμογής, όπως την απαραίτητη μεταβατική περίοδο, το θέμα των δαπανών υγείας και κάποια εισοδηματικά κριτήρια. Αλλά είναι στο σωστό πνεύμα, προς τη σωστή κατεύθυνση. 

(Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε στις 5/6/2013 στην Εστία)

Για την εργαζόμενη μητέρα, μερικές σκέψεις

“I was always asked how it felt to be a woman prime minister. 

I would reply: “I don’t know: I have never experienced the alternative”

Margaret Thatcher

Στην Ελλάδα, οι γυναίκες βουλευτές είναι 52, σε σύνολο 300 (17%). Σύμφωνα με τον νόμο που είναι σε ισχύ για τις ερχόμενες εκλογές, τα κόμματα πρέπει να έχουν στις λίστες τους 30% γυναίκες για να μπορούν να «κατέβουν» στις εκλογές. Αυτό το affirmative action δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί. Στη Δράση ωστόσο οι γυναίκες καλύπτουν περίπου το 40% του συνόλου και είμαστε πολύ περήφανοι γι αυτό!

Μόλις το 48,1% των γυναικών στην Ελλάδα εργάζεται σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ για το 2010, ενώ ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ είναι 56,7% (και πληρώνονται κατά μέσο όρο 9,6% λιγότερο από τους άνδρες).

Οι γυναίκες κατέχουν μόνο το 27,6% των διευθυντικών θέσεων στις επιχειρήσεις της χώρας μας (ΟΟΣΑ 2007). Σύμφωνα με μία μελέτη της McKinsey, ο πιο σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία δεδηλωμένων στρατηγικών για την ισότητα των φύλων στις επιχειρήσεις είναι να ενδιαφέρεται προσωπικά ο/η διευθύνων σύμβουλος. 

Σε κάθε περίπτωση πάντως, με το ίδιο αρχικό επίπεδο σπουδών, οι έγγαμες γυναίκες έχουν λιγότερες πιθανότητες να γίνουν διευθυντικά στελέχη σε ιδιωτικές επιχειρήσεις από τις ανύπανδρες, οι οποίες με τη σειρά τους έχουν λιγότερες πιθανότητες από τους ελεύθερους άνδρες. Οι  έγγαμοι άνδρες έχουν τις περισσότερες πιθανότητες από όλους. Αυτό που έχει ακόμα περισσότερο ενδιαφέρον, είναι ότι κάθε παιδί «κοστίζει» στη μητέρα, καθώς ο μισθός της μειώνεται καθώς τα παιδιά αυξάνονται (ειδικά αν το επίπεδο σπουδών της είναι χαμηλό), ενώ αντίθετα προσθέτει στον πατέρα, του οποίου ο μισθός αυξάνεται: καλείται με τη δική του εργασία, που συνήθως αμείβεται περισσότερο, να καλύψει τις επί πλέον ανάγκες που δημιουργούνται.  Ταυτόχρονα, και παρά την πολύ σημαντική πρόοδο που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια, το βάρος του νοικοκυριού πέφτει ακόμα σε μεγάλο βαθμό στις πλάτες των γυναικών*. 

Ως σύζυγος, μητέρα, εργαζόμενη και εσχάτως υποψήφια στις εκλογές, βγάζω το καπέλο σε αυτές τις γυναίκες που καταφέρουν να ανεβαίνουν και να διαχειρίζονται τις απαιτήσεις μίας τόσο γεμάτης ζωής. Προσπαθώ να είμαι μία από αυτές, αλλά καταλαβαίνω γιατί δεν είμαστε περισσότερες. Γράφω αυτές τις γραμμές ενώ ταυτόχρονα έχω ετοιμάσει φαγητό για αύριο, το οποίο, επιτέλους, ψήνεται και μόλις έχω βάλει την κόρη μου για ύπνο. 

Δυστυχώς, στην Ελλάδα έχουμε σημαντική έλλειψη υποδομών για τον εργαζόμενο γονέα. Οι παιδικοί σταθμοί είναι λίγοι – σε πολλούς δημοτικούς πρέπει κανείς να βάλει μέσο (δηλαδή να είναι αυτό που στη Δράση αποκαλούμε «πελάτης») για να πάει το παιδί του – ενώ ακόμα και αυτοί που υπάρχουν σπάνια δέχονται παιδάκια μικρότερα των δύο ετών. Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες δέχονται από 6 μηνών. Η πολιτεία έχει βασιστεί στην υποστήριξη του συγγενικού περιβάλλοντος – ας είναι καλά οι ευτυχείς γιαγιάδες και παπούδες. Οι ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί κοστίζουν πραγματικά μία περιουσία για το μέσο βαλάντιο: στην περιοχή μου ξεκινούν από 500 ευρώ το μήνα. 

Και όλοι, δημόσιοι και ιδιωτικοί, έχουν ωράριο που πολύ απλά δεν συνδυάζεται με το ωράριο ενός εργαζόμενου στον ιδιωτικό τομέα γονέα, καθώς ξεκινούν από τις 8 και κλείνουν στις 5 (οι δημόσιοι στους οποίους ρώτησα στις 4). Σε αυτό το 9ωρο, ο γονέας πρέπει να διακτινίζεται στη δουλειά του, να εργαστεί, και πίσω, πολλές φορές έχοντας επίσης να αντιμετωπίσει πορείες, κλειστούς δρόμους, απεργίες ή άλλα έκτακτα γεγονότα που επιβαρύνουν σημαντικά την καθημερινότητά του. Τα δημοτικά σχολεία λειτουργούν ακόμα λιγότερες ώρες.

Μετά από όλα αυτά – υπάρχουν κι άλλα, αλλά αυτό είναι απλά ένα σχόλιο – δεν είναι να απορεί κάνεις για την υπογεννητικότητα στη χώρα μας (έχουμε από τα χαμηλότερα ποσοστά παιδιών ανά γυναίκα μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ και πολύ κατώτερο από το αναγκαίο για την ανανέωση του πληθυσμού). 

Μέχρι σήμερα η πολιτεία είχε βρει τη «λύση» στη συνταξιοδότηση των γυναικών με ανήλικα παιδιά σε πολύ μικρή ηλικία (πολλές φορές και πριν τα 45 έτη, ανάλογα και με το συνολικό χρόνο εργασίας). Οι περισσότερες από αυτού του τύπου πρόνοιες έχουν πλέον καταργηθεί με την αναθεώρηση του ασφαλιστικού συστήματος, μία από τις ελάχιστες (κουτσές) μεταρρυθμίσεις που πάντως έκανε η κυβέρνηση. Αυτό με βρίσκει απολύτως σύμφωνη: δεν θέλω να συνταξιοδοτηθώ νωρίς, αυτό που θέλω είναι ουσιαστική βοήθεια τώρα που το παιδί μου είναι μικρό.

Θέλουμε παιδικούς σταθμούς κοντά στους χώρους εργασίας, ακόμα και μέσα στις πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Σαν αυτόν που όλοι εμείς πληρώνουμε με τους φόρους μας για τους βουλευτές και τους εργαζομένους στη Βουλή. Και βεβαίως και παιδικούς σταθμούς που να λειτουργούν σε ανορθόδοξες ώρες, καθώς δεν εργάζονται όλοι 9-5. 

Θέλουμε τα καταστήματα και τα φαρμακεία να μένουν ανοικτά περισσότερες ώρες και τις Κυριακές, ώστε να μπορούν να εξυπηρετούνται όλοι οι εργαζόμενοι, γονείς και όχι μόνο. Θα αυξηθεί και η απασχόληση. 

Θέλουμε να έχουν τη δυνατότητα τα παιδιά να παραμένουν στα σχολεία και να ολοκληρώνουν εκεί τις εργασίες τους για την επόμενη ημέρα, αντί να πρέπει οι γονείς να γίνονται καθημερινά ζογκλέρ για να προλάβουν και να υιοθετούν λύσεις με αυξημένο πολλές φορές κόστος.

Θέλουμε καθαρά πάρκα και παιδικές χαρές. Να σεβόμαστε όλοι με τη συμπεριφορά μας το δημόσιο χώρο και να σκεφτόμαστε ότι δίνουμε το παράδειγμα στη νεότερη γενιά. 

“I could never have been prime minister for more than eleven years without Denis at my side”

Margaret Thatcher, “Downing Street Years”

* François de Singly, “Fortune et infortune de la femme mariée”, PUF, 2004

Μερικά ενδιαφέροντα βιβλία σχετικά με το θέμα:

Elisabeth Badinter, “Le conflit: la femme et la mère”, Flammarion Lettres, 2010

Rosalind Miles, “Who Cooked the Last Supper? The Women’s History of the World”, Random House, 2001

Linda R. Hirshman, “Get to work. A manifesto for women of the world” Viking, 2006