Να τον σκοτώσουμε τον δολοφόνο;

«…για μένα μία είναι η λύση και δυστυχώς δεν εφαρμόζεται...θάνατος...και σε αυτούς πού κακοποιούν ζώα και σε γυναίκες που σκοτώνουν τα έμβρυά τους» (σχόλιο στο FB).

Με κάθε ειδεχθές έγκλημα της επικαιρότητας, όλο και περισσότεροι σχολιαστές στα social media αναφέρουν ότι επιθυμούν την επαναφορά της θανατικής ποινής στην Ελλάδα, για εγκλήματα όπως ο φόνος, η παιδοφιλία, η κακοποίηση ή ο φόνος ζώων, αλλά και για νόμιμες πράξεις όπως η έκτρωση, όπως φαίνεται από το πιο πάνω σχόλιο! Δύο είναι τα βασικά επιχειρήματα που χρησιμοποιούν, α) ότι η θανατική ποινή έχει αποτρεπτικό χαρακτήρα και β) «κι εσύ θα ήσουνα υπέρ αν βίαζαν το παιδί σου/σκότωναν τη μάνα σου/κλπ».

Στην πραγματικότητα, το ενδεχόμενο να συλληφθούν και να θανατωθούν σε ένα μακρινό και αβέβαιο μέλλον, ουδόλως αποτρέπει τους ανθρώπους από το να διαπράξουν εγκλήματα για τα οποία επιβάλλεται η θανατική ποινή, όπως αποδεικνύεται από το τεράστιο και μακροχρόνιο «πείραμα» των ΗΠΑ, όπου σε κάποιες πολιτείες ισχύει η θανατική ποινή και σε κάποιες όχι. Στις 18 Πολιτείες που επέλεξαν, το 1977 που το Ανώτατο Δικαστήριο επέτρεψε εκ νέου τις εκτελέσεις μετά από πενταετή de facto παύση, να μην την υιοθετήσουν, τα ποσοστά βιαίων εγκλημάτων ως προς τον πληθυσμό είναι διαχρονικά χαμηλότερα από ό,τι στις 32 Πολιτείες όπου επιβάλλεται η θανατική ποινή.  

Από την άλλη, μπορεί όντως κάποιος να επιθυμεί τη θανάτωση του ενόχου σε μία περίπτωση που θα του προκαλούσε προσωπικό πόνο και απώλεια. Σε μία τέτοια περίπτωση όμως, το αίσθημα της δικαιοσύνης αλλοιώνεται από την επιθυμία της εκδίκησης - μία κατανοητή ανθρώπινη αδυναμία. Αλλά η εκδίκηση δεν είναι ο σκοπός ενός σωφρονιστικού συστήματος (άσε που δεν υπάρχει σωφρονισμός όταν θανατώνεται ο άλλος), ούτε και κρατική πολιτική. Πολλώ δε μάλλον όταν πάντα υπάρχει η πιθανότητα του λάθους κατά τη διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης. Δεκάδες είναι τα παραδείγματα ανθρώπων που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο (ή σε άλλη ποινή) από λάθος και απελευθερώνονται μετά από χρόνια – μερικές φορές «στο παρά πέντε». Μαθαίνουμε κυρίως τα σχετικά νέα από τις ΗΠΑ, όπου ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος όχι μόνο επιτρέπει, αλλά και προάγει την μακροχρόνια αναβολή της εκτέλεσης και την επανεξέταση των στοιχείων.

Οι ΗΠΑ είναι το μεγαλύτερο δυτικό κράτος όπου η θανατική ποινή εφαρμόζεται ακόμα, με την υποστήριξη μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης. Η εφαρμογή της (περι)ορίζεται από την 8η τροποποίηση του Συντάγματος, που αναφέρει μεταξύ άλλων ότι δεν θα επιβάλλονται "βάρβαρες και ασυνήθεις ποινές" ("cruel and unusual punishments [shall not] be inflicted") – οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται θεωρούνται πιο «ανθρώπινες» από αυτές που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα. Πάντως, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, το 90% των εκτελέσεων παγκοσμίως γίνονται σε χώρες της Ασίας. Μόνο η Κίνα εκτελεί κάθε χρόνο περισσότερους ανθρώπους από ό,τι όλες οι άλλες χώρες αθροιστικά.

Οι ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζουν ένα καινούριο πολύ σημαντικό πρόβλημα: οι φαρμακευτικές εταιρίες (και οι ευρωπαϊκές) αρνούνται να πουλήσουν τα φάρμακα που παρασκευάζουν για να χρησιμοποιηθούν για εκτελέσεις με θανατηφόρο ένεση, που είναι η μέθοδος που χρησιμοποιείται σε όλες τις πολιτείες (υπάρχουν όμως κι άλλες ως εναλλακτικές...). Ως αποτέλεσμα της σοβαρής έλλειψης δοκιμασμένων και αποτελεσματικών φαρμάκων, που επιφέρουν τον θάνατο σχετικά γρήγορα και (ελπίζουμε) ανώδυνα, οι Πολιτείες προμηθεύονται τα απαραίτητα φάρμακα από προμηθευτές που δεν ελέγχονται από την FDA, καθώς δεν είναι υποχρεωμένες να δημοσιοποιούν την πηγή (ούτε και την εξειδίκευση των ανθρώπων που εκτελούν χρέη δήμιου, όπως ματαίως ζητούν οι αντιτιθέμενοι στη θανατική ποινή και οι συνήγοροι των καταδίκων).

Για τον λόγο αυτόν, τους τελευταίους μήνες τα περιστατικά αποτυχημένων εκτελέσεων, κατά τα οποία οι θανατοποινίτες υπέφεραν για πολλή ώρα, πληθαίνουν και το Ανώτατο Δικαστήριο σίγουρα θα οδηγηθεί σε εκ νέου αξιολόγηση. Μόλις προχθές στην Αριζόνα, η εκτέλεση με θανατηφόρο ένεση, με τη χρήση για πρώτη φορά από τη συγκεκριμένη φυλακή και σε άνθρωπο, ενός συνδυασμού δύο φαρμάκων, διήρκησε 1 ώρα και 57 λεπτά, κατά τα οποία ο κατάδικος έδειχνε να πνίγεται, έβηχε και φαινόταν να ψάχνει τρόπο να αναπνεύσει. Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο ωρών, οι συνήγοροι του καταδίκου ζήτησαν από δικαστήριο την άμεση διακοπή της διαδικασίας, όμως πριν την (αρνητική, πάντως) απάντηση, όλα είχαν τελειώσει. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, κάποιοι προτείνουν την επαναφορά του εκτελεστικού αποσπάσματος, ακόμα και της γκιλοτίνας, ως μεθόδων άμεσων και ανώδυνων - και άρα πιο ανθρωπιστικών...

Στις ελάχιστες δυτικές χώρες όπου ακόμα ισχύει και εκτελείται η θανατική ποινή, στηρίζεται από την πλειοψηφία της κοινωνίας, παρά τις ισχυρές αντιδράσεις. Από τα τέλη του 19^ου αιώνα έχουν εγκαταλειφθεί οι πραγματικά βάρβαρες μέθοδοι θανάτωσης και γίνεται προσπάθεια για τη χρήση πιο «ανθρώπινων» μεθόδων. Τη στάση αυτή δεν συμμερίζονται πολλές χώρες της Ασίας και της αραβικής χερσονήσου, ειδικά αυτές που επιβάλουν τη Σαρία, και που χρησιμοποιούν μεσαιωνικές μεθόδους θανάτωσης και μάλιστα για αδικήματα που δεν είναι ειδεχθή (όπως π.χ. η αποστασία από το Ισλάμ, η εμπορία ναρκωτικών, η μοιχεία).

Σε καμία από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή τις 48 του Συμβουλίου της Ευρώπης, δεν ισχύει η εσχάτη των ποινών. Στην Ελλάδα καταργήθηκε νομοθετικά το 1993, αλλά η τελευταία εκτέλεση είχε γίνει είκοσι ένα χρόνια νωρίτερα. Από τα κοινοβουλευτικά κόμματα, η Χ.Α. υποστηρίζει την επαναφορά της θανατικής ποινής, όπως και η εκλεγμένη με τους ΑΝΕΛ και πλέον ανεξάρτητη βουλευτής Χρυσούλα Γιαταγάνα. Επίσης, το ΛΑΟΣ από τα κόμματα που δεν είναι στη Βουλή. Ελπίζω ότι οι υποστηρικτές στην ευρύτερη κοινωνία είναι ακόμα λιγότεροι από όσους στηρίζουν αυτά τα κόμματα.

Μερικά ενδιαφέροντα βιβλία σχετικά με τη θανατική ποινή ειδικά στις ΗΠΑ (που όμως προσφέρονται για ευρύτερο προβληματισμό):

«The autobiography of an execution», του David R. Dow

Ο ακτιβιστής δικηγόρος περιγράφει την προσπάθειά του να αποτρέψει την εκτέλεση καταδίκων στο Τέξας, την πολιτεία των ΗΠΑ όπου έχουν λάβει χώρα οι περισσότερες εκτελέσεις από τη δεκαετία του 1970. Το βιβλίο αναφέρει αρκετά παραδείγματα και παρακολουθεί αναλυτικότερα μία περίπτωση ενός καταδίκου ο οποίος, ενώ επιμένει στην αθωότητά του (και φαίνεται ότι υπάρχουν αρκετά στοιχεία να την υποστηρίξουν), τελικά αποδέχεται το γεγονός ότι δεν μπορεί να μάχεται πλέον εναντίον του συστήματος σύμφωνα με το οποίο «Due process does not require that every conceivable step be taken, at whatever cost, to eliminate the possibility of convicting an innocent person. To conclude otherwise would all but paralyze our system for enforcement of the criminal law» (Herrera v. Collins).

«Anatomy of injustice: A murder case gone wrong», του Raymond Bonner.

Η συγκλονιστική περιγραφή της προσπάθειας μίας δικηγόρου να αποδείξει την αθωότητα του Edward Lee Elmore, καθώς η ώρα της εκτέλεσης πλησιάζει μετά από έντεκα χρόνια στην πτέρυγα των θανατοποινιτών.

«The innocent man», του John Grisham

Στο πρώτο του μη μυθιστορηματικό βιβλίο, ο δικηγόρος συγγραφέας πολλών best seller περιγράφει την ιστορία του Ron Williamson, που καταδικάστηκε αδίκως για φόνο. Ως μη νομικός, διαβάζοντας αυτό το βιβλίο έμαθα ότι το γνωστό ποιηματάκι «έχεις το δικαίωμα να παραμείνεις σιωπηλός…» που ακούμε σε κάθε κινηματογραφική σύλληψη λέγεται «Miranda rights», από την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Miranda v. Arizona. Αν το βιβλίο ήταν δημιούργημα της φαντασίας του συγγραφέα, θα λέγαμε ότι υπερβάλλει.

«The executioner's song», του Norman Mailer.

Σε σχεδόν χίλιες σελίδες στην αγγλική έκδοση, ο συγγραφέας περιγράφει αριστουργηματικά τη δικαστική μάχη του καταδικασμένου σε θάνατο για διπλό φόνο Gary Gilmore να εκτελεστεί η ποινή του άμεσα, χωρίς καμία προσφυγή σε ανώτερο βαθμό, το 1976. Ο Gilmore συνεργάστηκε με τον συγγραφέα, όπως και οι συγγενείς και οι άνθρωποι που τον γνώριζαν. Επέλεξε, και τελικά πέτυχε λίγους μήνες αργότερα, την εκτέλεση με εκτελεστικό απόσπασμα, έναν τρόπο που είχε στην πράξη καταργηθεί στη Γιούτα. Σύμφωνα με την επιθυμία του, κάποια όργανά του χρησιμοποιήθηκαν σε μεταμοσχεύσεις.

Διαβάστε και το εξαιρετικό «To kill a mockingbird» της Harper Lee. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, η έννοια και η αίσθηση της δικαιοσύνης, μέσα από τα μάτια της 8χρονης Scout Finch. Ένα κλασικό αμερικανικό διήγημα, για το οποίο η συγγραφέας τιμήθηκε με το βραβείο Pulitzer και που αργότερα έγινε ταινία (και ο πρωταγωνιστής Gregory Peck κέρδισε το Όσκαρ).